Helpen bij schuld en schaamte
Slachtoffers van een ingrijpende gebeurtenis, zoals stalking of fraude, ervaren soms gevoelens van schuld en schaamte. Dit kan hun herstel flink in de weg staan. Deze gevoelens kunnen erger worden door beschuldigende reacties vanuit de omgeving van het slachtoffer. Lees hoe je schuld en schaamte herkent bij de ander en hoe je er het beste mee omgaat.
Wat is schuldgevoel?
Iemand die zich schuldig voelt vindt dat hij of zij iets slechts heeft gedaan. Een schuldgevoel kan ontstaan als iemand het gevoel heeft dat hij of zij zich tijdens een misdrijf anders had moeten gedragen. Het slachtoffer voelt zich dan ten onrechte verantwoordelijk voor wat er is gebeurd. Bijvoorbeeld: ‘Ik had weg moeten rennen toen het groepje jongens op me afliep’. Of als iemand bijvoorbeeld gestalkt wordt door een bekende: 'Hij gedraagt zich zo raar omdat ik hem heb gekwetst'.
Wat is schaamte?
Een gevoel van schaamte ontstaat wanneer iemand zichzelf een slecht persoon vindt door wat er is gebeurd. Bijvoorbeeld: ‘Het is zo dom van mij dat ik in die smoes ben getrapt. Wat ben ik een sukkel.’ Als het slachtoffer de dader kent, is de schaamte soms nog groter. Iemand die wordt lastiggevallen door een ex-partner kan bijvoorbeeld denken: 'Wat zegt het over mij dat ik de ander ooit als ideale partner zag?' Schaamte zorgt er soms voor dat iemand zwijgt over de gebeurtenis.
Schuldgevoelens herkennen
- Iemand praat veel over wat hij of zij anders had moeten doen tijdens de gebeurtenis
- Iemand houdt zichzelf verantwoordelijk voor wat er is gebeurd
- Iemand blijft zoeken naar verklaringen voor waarom het is gebeurd
Schaamte herkennen
- Iemand reageert ontwijkend op vragen over wat er is gebeurd
- Iemand gedraagt zich anders dan normaal, maar zegt dat er niets aan de hand is
- Iemand oordeelt hard over zichzelf en haalt zichzelf naar beneden
Erkenning geven aan iemand die last heeft van schuld en schaamte
Wanneer iemand voortdurend negatief over zichzelf praat, hebben we vaak de neiging om steeds opnieuw te zeggen: ‘het is niet jouw schuld’ of ‘je hoeft je niet te schamen’. Het is goed om duidelijk te maken dat iemand niet verantwoordelijk is voor wat er is gebeurd. Alleen de dader of pleger draagt schuld. Tegelijk is het belangrijk dat je laat merken dat die gevoelens van schuld en schaamte er mogen zijn. Dat doe je bijvoorbeeld door te zeggen: ‘Wat ontzettend naar dat je dit meemaakt, en dat je ook nog zo hard oordeelt over jezelf.’ Ook kun je de ander vertellen dat schuld en schaamte bij veel slachtoffers voorkomen.
Iemand helpen om verder te gaan
Meestal is er geen logische verklaring voor een misdrijf, ramp of verkeersongeval. Dat is moeilijk te accepteren voor iemand die dat heeft meegemaakt. Een slachtoffer kan zich nog lang blijven afvragen waarom het gebeurd is en of hij of zij het had kunnen voorkomen. Dit kan het herstel in de weg staan. Je kunt de ander helpen door ook aandacht te besteden aan de fijne dingen in het dagelijks leven. Nodig iemand bijvoorbeeld uit voor een wandeling of een kop koffie.
Voorkomen dat iemand zich dubbel slachtoffer voelt
Als iemand in onze omgeving iets ingrijpends overkomt, zoeken we vaak naar een verklaring. Het is lastig te accepteren dat iemand zomaar iets naars meemaakt. Vanuit die behoefte aan een verklaring kunnen mensen in de omgeving van een slachtoffer soms met een beschuldigende ondertoon reageren.
- ‘Wat deed je daar dan ook, midden in de nacht?’
- ‘Hoezo trap je in zo’n nepmail?
Dit wordt victim blaming genoemd. Zulke opmerkingen richten schade aan bij het slachtoffer. Iemand kan zich daardoor dubbel slachtoffer voelen. De gevoelens van schuld en schaamte die er al waren, kunnen bovendien worden versterkt.
Bekijk ook
Als partner, familielid of vriend wil je er voor iemand zijn na een ingrijpende gebeurtenis. Hoe sluit je het beste aan op wat iemand op dit moment nodig heeft? Kijk welke stressklachten een slachtoffer kan hebben en hoe je daar passend op reageert.
Wat komt een slachtoffer allemaal tegen tijdens het herstel van een ingrijpende gebeurtenis? Hoewel elk slachtoffer uniek is, lopen veel mensen tegen dezelfde dingen aan. Bekijk hoe het herstelproces eruit kan zien en hoe je daarin het beste kunt helpen.
Hulp aanbieden aan iemand die het moeilijk heeft voelt vaak vanzelfsprekend. Toch kan het zijn dat je steeds vaker situaties tegenkomt waar je niet uitkomt met de ander. Je adviezen worden niet overgenomen, er ontstaan spanningen of het wordt je te veel. Met onze gratis online cursus 'In 8 stappen beter helpen' krijg je houvast om met deze situaties om te gaan.
Wanneer je iemand helpt, kan het zijn dat het je te veel wordt. Er zijn manieren om dit voor te zijn, zonder de ander in de steek te laten. Leer hoe je je grenzen in de gaten houdt en hoe je hierover kunt praten met het slachtoffer.